شبهه تعطیلی مناسک و مراسم دینی و ناکارآمدی برخی مفاهیم دینی

مسلمانان ادعا می کنند که دین و مفاهیم اسلامی برای حل بحران ها در عصر مدرن پابه پای علم و دانش جایگاه و کارایی دارد و حال انکه با شیوع ویروس کرونا شاهد تعطیلی مناسک و مراسم دینی و ناکارآمدی برخی مفاهیم دینی از جمله، دعا، توکل، توسل و … در پیشگیری از ویروس کرونا بودیم.

آری ویروس کرونا نمایش زانو زدن دین در برابر علم است و به زودی علم واکسن جدید بیماری را کشف میکند و مردم به جای دعا و توسل، با تزریق این واکسن بیماری را کنترل خواهند کرد.

پاسخ:

قسمت⁦۱⁩:
یک دلیل انحرافات فکری و شاید بخش عمده ایی از مشکلات امروز، (از جمله شک و شبهه هایی که ایجاد میشوند)، به دلیل تحریف معنای صحیح مفاهیم اسلامی در طول زمان است و این خود زمینه ایی شده تا عده ایی مغرض ادعا کنند که مفاهیم اسلامی اثر و کاربردی ندارد.

در پاسخ لازم است همانند استاد شهید مطهری اول از همه به موضوع شناسی بپردازیم و مفاهیم اسلامی را درست بشناسیم و بشناسانیم و درست تبیین کنیم تا از رواج این شک و شبهه ها جلوگیری کنیم، مثلا در مفهوم دعا، توکل و …

برخی افراد نااگاه و یا شاید مغرض تصور کردند، توکل یعنی پا رو پا انداختن و همه چیز را به خداوند واگذار کردن و اینجاست که این توکل برای حل معضل کرونا و کمک به بشر کارایی ندارد و مذمت نیز می شود و حال انکه توکل طبق بیانات خود استاد شهید مطهری اینست که تو وظیفه ات را درست انجام بده و قبول کن که خدا از تو چه می‌خواهد، و سرنوشتت را به او بسپار…(تا ترس نداشته باشی و این ترس باعث شکست نشود و …)

یا دعا به معنای دست روی دست گذاشتن و منفعل بودن و دعا منهای تلاش نیست، تعبیر درست دعا اینست که دعا جانشین فعالیت انسان نمی شود. آدمی باید از مسیر طبیعی و با تلاش و کوشش و فعالیت در صدد رسیدن به مقصود باشد.

استاد شهید مطهری می فرمایند: آن جایی که آدمی خودش می‌تواند مشکلی را حل کند آن را باید خودش به انجام رساند و دعا را در جاهایی به کار برد که از عهده او خارج است، و به اصطلاح اسباب تماماً در دست خداوند است و آدمی از انجام حداقل اقدامی دستش کوتاه است. البته حتی در انجام اموری که آدمی می‌تواند از عهده انجام کار برآید برای موفقیت خود باید دعا کند، زیرا پیروزی در امور در دست خداوند است.

در قسمت دیگری از منظومه فکری استاد شهید داریم که: دعا هم طلب است و هم مطلوب…هم وسیله است و هم غایت… لذا در جهان بینی توحیدی، مشکلات و بحران ها نیز خود زمینه ساز رسیدن به مطلوب و در نتیجه هدف نهایی خلقت یعنی رشد و تکامل است، چراکه دعا به آدمی عزت و عظمت می بخشد و باعث میشود او با دست نیاز دراز نکردن به سوی دیگران، احساس پستی و حقارت نکند و قدرتمند تر و امیدوار تر و پر انرژی تر در جهت رفع مشکلات پیش برود(تاثیر دنیوی) و از طرفی رنج ها و مشکلات خود زمینه ایی برای دعا و در نتیجه رشد انسان در جهت رسیدن به کمال است. دعا عاملی رشد دهنده در جهت تعالی روحی در مسیر غایت خلقت است. (تاثیر اخروی)

یا در بحث عبادت، عبادت منحصر در تعظیم شعائر اسلامی و نماز و رکوع و سجود نیست بلکه در تمام شوون فردی و اجتماعی زندگی انسان اگر هدف رضایت الهی و قرب الهی باشد، عبادت معنا پیدا می کند تا انسان در تمام کارها و فعالیت هایش به خداوند مرتبط شود و علاوه بر موفقیت در کارهای دنیوی مسیر تقرب الهی و تکامل را طی کند. و …

اینجاست که می بینیم حتی طلب علم و دانش، تفکر و تعقل دستور دین و عبادت میشود، یعنی تلاش برای کشف واکسن برای حل بحران جامعه بشری کاری انسان دوستانه و دین مدارانه است، یا رعایت بهداشت در جهت جلوگیری از ویروس ها و بیماری ها کاریست که هم عقل می پسندد و هم شرع و … بسیاری از مقررات دینی، احکام و آداب اسلامی‌ که مورد تایید علم است و بسیاری از دستاوردهای علمی که مورد تایید دین است که در همین ایام کرونا شاهد این بودیم و این نشان از عدم تقابل علم و دین و اتفاقا هماهنگی این دو با هم را دارد.

قسمت⁦۲⁩:
امروز برخی ادعا می کنند، دین و علم در برابر کرونا زانو زده و شکست خورده اند! اما واقعیت این است که نه دین و نه علم شکست نخوردند بلکه این بشر بود که زانو زد.

دین هیچوقت ادعا نکرده بود من فرمول ساخت داروی همه بیماری‌‌ها را دارم یا بیماری‌ها صرفاً با دعا و نیایش حل می‌شود…. آنهایی که همچنین ادعایی کرده اند ادعای خودشان است نه دین!

ثانیاً علم هم مدعی نبود که من همه چیز را تا حالا کشف کرده ام و پاسخ تمامی سؤالات و ابهامات بشر را داده ام. علم دریای عمیقی است که هنوز بشر به همه ابعادش احاطه پیدا نکرده است. پس درست آن است که بگوئیم انسان به همه علم دست نیافته نه اینکه بگوئیم علم شکست خورد.

بشر با این همه پیشرفت طی صدها و هزاران سال، هنوز به کل علم دست نیافته. علم کامل نزد خداوند متعال است به همین جهت اسلام ارتباط با ان قدرت لایتناهی را ضروری می داند که انسان بدون بهره بردن از ان و با تکیه به عقل و دانش بشر راه به جایی نخواهد برد.

قسمت⁦۳⁩:
پس دین و مفاهیم اسلامی اگر درست تعریف و تبیین بشود، تعارضی با علم نخواهد داشت و شکست خورده و ناکارامد جلوه نخواهد کرد.

در هیچ دینی به اندازه اسلام از عقل، یعنی از حجیت عقل و از سندیت و اعتبار عقل حمایت نشده است، در اسلام آن قدر به علم تأکید و توصیه شده است که شاید به هیچ موضوعی به این اندازه توصیه و تأکید نشده است.

چرا که علم و دین مکمل و متمم یکدیگرند، علم نیمی از ما را می سازد و ایمان نیمی دیگر را. ما در شناخت جهان نیز، هم به شناخت علمی نیاز داریم و هم شناخت دینی، چراکه هر کدام به مجموعه متفاوتی از نیازهای بشر پاسخ می دهند، دین با موضوعات اخلاقی_روحی سروکار دارد که مورد توجه علم نیست و متقابلا علم دنبال فهم کلی جهان است، دین و علم هر کدام حوزه خاص خود را دارند و در مواردی بهم پیوند می خورند، دین آمده است تا بین خدا و انسان ایجاد ارتباط کند، اینکه بدانیم از کجا آمده ایم؟ به کجا باید برویم؟ چه باید بکنیم؟ نباید انتظار داشته باشیم که دین بیاید در مورد پزشکی و تکنولوژی نظر بدهد و علم برای رفاه زندگی آمده است و ادعا نکرده که راه سعادت و نزدیکی به خدا را معین می کند. علم و دین هردو برای آبادی زندگی دنیا و در نتیجه آن آبادی زندگی آخرت است..

علم به ما روشنایی و توانایی می‌بخشد و ایمان، عشق و امید و گرمی. علم، ابزار می‌سازد و ایمان، مقصد. علم، سرعت می‌دهد و ایمان، جهت. علم، توانستن است و ایمان خوب خواستن. علم می‌نمایاند که چه هست و ایمان الهام می‌بخشد که چه باید کرد. علم، انقلاب برون است و ایمان، انقلاب درون. علم، وجود انسان را به‌صورت افقی گسترش می‌دهد و ایمان به شکل عمودی بالا می‌برد. علم، طبیعت‌ساز است و ایمان، انسان‌ساز. علم، زیبایی عقل است و ایمان زیبایی روح. علم، زیبایی اندیشه است و ایمان زیبایی احساس. علم، امنیت برونی می‌دهد و ایمان، امنیت درونی. علم در مقابل هجوم بیماری‌ها، سیل‌ها و زلزله‌ها، طوفان‌ها، ایمنی می‌دهد و ایمان در مقابل اضطراب‌ها، تنهایی‌ها، احساس بی پناهی‌ها، پوچ انگاری‌ها. علم، جهان را با انسان سازگار می‌کند و ایمان، انسان را با خودش.

تعامل علم و دین سبب میشود علم در مسیر درست قرار بگیرد، علم منهای دین و ایمان در مسیر نادرست هوا و هوس ها گم میشود و این گم شدن همراه با استفاده از ابزار علم، مانند چراغی در دست دزد، خطرساز میشود،‌ مانند برخی جوامع امروز، که علم منهای دین باعث خودخواهی و خودپرستی، فزون‌طلبی و برتری‌طلبی، استثمار، استعباد، نیرنگ‌ها و نیرنگ‌بازی و ظلم و جنایت شده است. (همین ویروس ساختگی کرونا نتیجه علم منهای دین بود اما علم همراه دین (نه تنها دین) در صدد ساخت واکسن است با هدف کمک به بشریت)

متقابلا ایمان هم به علم نیازمند است، ایمان در روشنایی علم، از خطر خرافات، جمود، تعصب کور و گمراهی در امان خواهد ماند. آنجا که علم و معرفت نیست، ایمان مؤمنان نادان وسیله‌ای می‌شود در دست منافقان زیرک.

اما اگر علم در دست انسان دیندار، باایمان و صالح باشد، دین و علم در خدمت بشر قرار خواهد گرفت. همای سعادت آن روز بر سر بشر سایه خواهد گسترد که وی عمیقا پی ببرد که به هر دو اصل مقدس نیازمند است، بداند مرغی است که به دو بال نیاز دارد، بالی از دانش و بالی از ایمان.

لذا به همین خاطر است که یکی از توصیه های مهم اسلام تشویق به علم و عقل است. چرا که باید ابزار قدرت را از دست جنایتکار گرفت و مقابلش ایستاد و از این طریق به بشریت کمک کرد. علم اقتدار است، ملتی که اقتدار نداشته باشد، آزادی ندارد و به هدف خلقت نمی رسد، زورگویی ها، استعمارها متکی به قدرت است و باید ابزار علم از دست ان ها خارج شود و دردست مومنان واقعی و در جهت خیر و مصلحت قرار بگیرد.

دفاع از بشریت، دفاع از اسلام، دفاع از مظلومان… نیازمند علم و دین است، در نتیجه کسب علم در جهت اهداف الهی جهاد محسوب میشود، کسب علم در جهت کمک به جامعه اسلامی، رفع نیازهای جامعه، حل مشکلات جامعه اسلامی و خنثی کردن اهداف دشمن خود جهاد محسوب میشود که یکی از مفاهیم اسلامیست. ما اگر عزت، آبرو، رفاه، اقتدار می خواهیم نیازمند علم و دین هر دو باهم و در کنار هم هستیم.

قسمت⁦۴⁩:
در اخر برای فهم بیشتر کاربرد دین و مفاهیم اسلامی جا دارد به برخی دستاوردهای دین در مبارزه با کرونا (در مقایسه ی بین جوامع غربی و جوامع اسلامی) اشاره کنیم:

با شیوع ویروس کرونا، قدرت های پوشالی ایی که ادعای تمدن و فرهنگ و مدیریت جهان را داشتند، بیشترین آسیب و اتفاقا جوامع اسلامی کمترین آسیب را دیدند و این نشان از کارامدی دین دارد.

کمبود ماسک، دستکش، دستمال کاغذی … حمله عموم مردم به فروشگاه ها و غارت فروشگاه ها، اسلحه کشی در کشورهای غربی، به علاوه دزدی ماسک توسط دولت های اروپایی از یکدیگر، در معرض مرگ قرار دادن سالمندان که در برخی از کشورهای اروپایی رخ داده و … نشان بارز لگد مال شدن کرامت انسانی و تمدن فریبنده غرب است.

اما در جوامع دینی، جهاد و ایثار گروه های جهادی برای ساخت ماسک رایگان و حرکت های خودجوش جهادی در جهت نظافت خیابان ها، بیمارستان ها و مکان های عمومی و پخش مواد ضدعفونی کننده به صورت رایگان درب منازل به خصوص مناطق محروم، گذشت و فداکاری کادر درمانی و در معرض خطر قرار دادن جان خود برای نجات جان دیگران و تحمل دوری از خانواده و فرزندان، قرنطینه های خانگی عموم مردم و مراقبت بیشتر از بیماران خانگی یا اشخاصی که به دلیل کهولت سن یا بیماری های خاص بیشتر در معرض خطر بودند، کمک های نقدی و غیرنقدی به نیازمندان سراسر کشور و … نشان از اوج فرهنگ غنی اسلامی ایرانی دارد.

در ایران، معلم، روحانی، کارگر، پزشک، بازاری و دیگر اقشار همه لباس رزم به تن کردند‌ و به میدان مبارزه با بیماری و کمک به یکدیگر آمدند، این ها آثار ایمان، توجه به خدا، و سبک زندگی اسلامی و دینی ست. موضوعاتی که کشور اومانیستی و فردگرای غرب از آن بهره نمی برد. این همبستگی و تعاون بین مسلمانان را در هیچ کجای دنیا شاهد نبودیم.
لذا جوامع اسلامی با به کار گیری مفاهیم اسلامی و دستورات دینی توانستند نسبت به جوامع دیگر از جمله جوامع غربی، تا حد قابل توجهی از شیوع بیماری جلوگیری کنند.

به علاوه با شیوع ویروس کرونا و ضعف جوامع به اصطلاح توسعه یافته و قدرتمند در برابر این ویروس کوچک، مردم جهان نیز متوجه قدرتی بالاتر از همه قدرت‌های مادی شدند و دانستند قدرتهای مادی توانایی نجات انسان از بلایا و مشکلات بزرگ را ندارند، درخواست پخش اذان در کلیساها و اختصاص زمان برای دعا کردن در آمریکا نشان دهنده سوق مردم دنیا به سمت معنویت و پشت کردن به قدرت های مادی است.

با شیوع ویروس کرونا مردم جهان متوجه قدرتی بالاتر از همه قدرت‌های مادی شده اند، قدرتهای مادی توانایی نجات انسان از بلایا و مشکلات بزرگ را ندارند.

واحد آموزش دبیرخانه بینش مطهر خراسان رضوی